Το πάρκο των κεραιών κινδυνεύει να γίνει το κυρίαρχο μνημείο της περιοχής, όμως Χορτιάτης δεν είναι μόνο τα ραντάρ. Οποιος θέλει να περπατήσει ένα φιλόξενο βουνό μόλις είκοσι χιλιόμετρα από την πόλη, όποιος θέλει να θαυμάσει από ψηλά τον Θερμαϊκό, τη Χαλκιδική, το Σοχό, τη Νιγρίτα, τις λίμνες του Αγίου Βασιλείου και της Βόλβης, όποιος αναζητά άγριες ορχιδέες πλάι στα σαπρόφυτα και υπολείμματα από παλιά ψηλά δάση, δεν θα απογοητευτεί. Ακόμα και ο σχετικά άπειρος περιπατητής μπορεί να δοκιμάσει την ανάβαση στον Κολοσούρτη (1.000 μ.) ή στο Λανάρι(727μ.).
Ομολογώ: η πιο ταπεινωτική βόλτα μου πραγματοποιήθηκε σε δάσος με κρυμμένα θαύματα, στη βόρεια πλευρά του βουνού, παρέα με γηραιά κωλοπετσωμένη Αγγλίδα, αποφασισμένη περιπατήτρια, ερασιτέχνη βοτανολόγο και διαβασμένη ακαδημαϊκό, η οποία αναφωνούσε διαρκώς για μενεξέδες, κρόκους, ανεμώνες, μυοσωτίδες, ίριδες, κυκλάμινα, καμπανούλες, σερνικοβότανα που ανακαλύπταμε. Τους απέδιδε με άνεση ειδικού τα λατινικά τους ονόματα. Πλήρης εξευτελισμός για τη γηγενή ελληνίδα συνοδοιπόρο της. Η μόνη λέξη που ήξερα για τα πολυπληθή της ευρήματα ήταν «αγριολούλουδα».
Στο μονοπάτι από το χωριό προς το καταφύγιο, ο προσεκτικός περιπατητής θα βρει μεγάλες τρύπες κάτω από τις καστανιές. Είναι τα «μαγαζιά του πάγου». Εκεί, μέχρι το 1957 που ήρθε το ρεύμα και, συνεπώς, τα ψυγεία στον Χορτιάτη, οι ντόπιοι παγοποιοί κατασκεύαζαν με τέχνη και γνώση τον πάγο. Τον κατέβαζαν με γαϊδούρια στη Θεσσαλονίκη, όταν έσφιγγαν οι ζέστες, και τον πουλούσαν στους χονδρέμπορους παντοπώλες ή στα πλουσιόσπιτα. Από τη ΝΑ πλευρά, φτάνει κανείς στην αποψιλωμένη, παρατημένη πια, περιοχή του φασματικού οικισμού Κισσός. Εκεί, πριν από χρόνια, μερικά τσακάλια οραματίστηκαν να χτίσουν οικισμό με βίλες στο βουνό. Ο περιπατητής θα εντοπίσει ένα παρατημένο σπίτι, γεμάτο καμένα έγγραφα και διατάγματα. Κανονικό σκηνικό. Οι ντόπιοι λένε πως εκεί διαπράχτηκε έγκλημα για οικονομικές διαφορές. Ο χώρος ταιριάζει για να γυριστεί ατμοσφαιρική αστυνομική ταινία.
Στους θεσσαλονικείς επισκέπτες της Κυριακής είναι γνωστές οι ταβέρνες της περιοχής, όπου θα βρει κανείς κυνήγι και μεζεκλίκια. Όμως ο ομφαλός της περιοχής είναι το καφενείο του Μπάμπη Νανακούδη, παλιό οίκημα που φρόντισε με γούστο και μεράκι ο ιδιοκτήτης του. Στο κουζινάκι ο επισκέπτης εντοπίζει τον βράχο που κόβει μισό περίπου τετραγωνικό από τον χώρο. Εκεί έκαναν τσουλήθρα οι ανήλικοι γόνοι της ιδιοκτήτριας οικογένειας, χρόνια πριν. Προς τιμήν τους, αρνήθηκαν να σπάσουν τον βράχο, όταν τους το πρότεινε ο μηχανικός. Έτσι, μπορεί να τον χαϊδέψει κανείς ακόμα και σήμερα. Στο καφενείο του Μπάμπη γίνονται συστηματικά βιβλιοφιλικές και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Άλλωστε, υπάρχει ένας σκληρός πυρήνας δραστήριων και μελετηρών Χορτιατινών που προσπαθούν μέσα από εκδόσεις, δημοσιεύσεις και εκδηλώσεις να διατηρήσουν τις μνήμες που χάνονται και τα μνημεία που καταρρέουν.
Το ρωμαϊκό υδραγωγείο, στα δεξιά, στην είσοδο του χωριού, υδροδοτούσε τη Θεσσαλονίκη με «Χορταϊθέν ύδωρ». Η μονή Χορταΐτου, που πιθανότατα έδωσε το όνομα στο βουνό, τοποθετείται στην περιοχή του Δημοτικού Σχολείου και του γηπέδου του μπάσκετ. Εκεί θα δει κανείς υπολείμματα λιθόκτιστων τοίχων. Κιονόκρανα της μονής βρίσκονται σπαρμένα στην περιοχή. Ο βυζαντινός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος αποτελεί το μοναδικό δείγμα «νησιωτικού οκταγωνικού ναού» σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα, όμως δεν ανοίγει τις πόρτες του στο κοινό.
Κοντά στη Μεταμόρφωση βρίσκεται και η εκκλησία του χωριού, ο ναός του Αγίου Γεωργίου. Εκεί σώζονται έντυπα λειτουργικά βιβλία με ενθυμήσεις που καταγράφουν γεγονότα της περιοχής από τον 17ο αιώνα μέχρι το 1947. «2α Σεπτεμβρίου 1944. Κατάκτησις της Ελλάδος υπό των Γερμανών. Καταστροφή του Χορτιάτη. 170 άτομα καέντα ή φονευθέντα. Θρήνος και κλαυθμός. Κόλασις». Αυτή είναι η καταγραφή του ολοκαυτώματος του Χορτιάτη στο λειτουργικό βιβλίο της εκκλησίας του. Το μνημείο του Ολοκαυτώματος στο χωριό θυμίζει το περιστατικό που συνέβη λίγο πριν εγκαταλείψουν οι Γερμανοί τη Θεσσαλονίκη. Για αντίποινα στον θάνατο ενός Γερμανού, 32 αυτοκίνητα με γερμανούς στρατιώτες και έλληνες ταγματασφαλίτες, με επικεφαλής τον λοχία Σούμπερτ, βασάνισαν, βίασαν, σκότωσαν 149 Χορτιατινούς. Ανάμεσα τους νεαρές γυναίκες και βρέφη. Τους έκαψαν στον φούρνο του Γκουραμάνη και στο σπίτι του Νταπούδη. Ύστερα, έβαλαν φωτιά στο χωριό. Οι ιστορικοί ερίζουν - ακόμα - για το τι προκάλεσε την οργή των Γερμανών εκείνη τη μέρα. Τα τελευταία χρόνια, νέα στοιχεία βγαίνουν στο φως και ανατρέπουν τις παλαιότερες αφηγήσεις. Πάντως, η πληγή για τους Χορτιατινούς παραμένει ανοιχτή. Κοντινές βόλτες με ορμητήριο το χωριό του Χορτιάτη στην περιοχή αποτελούν οι επισκέψεις στην Περιστερά, το Λιβάδι, τα Πετροκέρασα. Στην Περιστερά αξίζει μία στάση για τσίπουρο με μεζέ στην πλατεία με τον αρχαίο πλάτανο, τη βρύση, το καφενείο. Μια βόλτα στα στενοσόκακα του χωριού με τη μακεδονίτικη αρχιτεκτονική. Για τους ευλαβείς ή τους φιλίστορες, η επίσκεψη στον βυζαντινό ναό του Αγίου Ανδρέα κρίνεται απαραίτητη. Στο ύψωμα «στης Πέρδικας τα σπίτια», οι φυσιολάτρες θα απολαύσουν ηλιοβασίλεμα με πλήρη θέα στον Θερμαϊκό, τον Χορτιάτη και την κοιλάδα του Ανθεμούντα.
Στο Λιβάδι δεύτερη στάση για δεύτερο τσίπουρο στην πλατεία με τον πλάτανο. Νέα επίσκεψη στην πέτρινη εκκλησία του Αγίου Αθανασίου (19ος αιώνας). Και πάλι μακεδονίτικη αρχιτεκτονική.
Για να φτάσετε στα Πετροκέρασα, θα περάσετε δάση με οξιές, καστανιές, πεύκα. Θα επισκεφθείτε το ξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία και την πηγή Μακροκοπάνα (με χώρο αναψυχής). Αν έχετε παιδί, θα το αφήσετε να αλωνίζει στη χωρίς αυτοκίνητα πλατεία του χωριού. Ταβέρνες, παιδική χαρά, βόλτα. Περιποιημένα σπίτια με χαγιάτια και σπιτικούς φούρνους.
Ο Χορτιάτης έχει την ιστορία και τον μύθο του. Είναι ένα σβησμένο ηφαίστειο. Το ^ 1930, ο πολεοδόμος Ζοζέκ Πλέυμπερ οποίος συμμετείχε στην Επιτροπή Νέου Σχεδίου
Πόλεως της Θεσσαλονίκης, οραματίστηκε έναν εξοχικό οικισμό, μια κηπούπολη στην , περιοχή. Λίγα τετραγωνικά Ελβετίας στον ελληνικό ήλιο. Έκανε σχέδια για εξοχικές _η βίλες, καζίνο και ξενοδοχεία. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος ανέκοψε τη φόρα του. Τα σχέδια ξεχάστηκαν.
Κάθε χειμώνα, οι τηλεοπτικοί παπαράτσι σπεύδουν στον Χορτιάτη. Καταγράφουν τις ύποπτες κινήσεις των νιφάδων με το πρώτο δοκιμαστικό χιονάκι. Ο τηλεοπτικός χειμώνας του Χορτιάτη προκαλεί ανεξίτηλες εντυπώσεις στους λιόχαρους του ελληνικού Νότου. «Πώς βγάζετε τον χειμώνα εκεί πάνω;», ρωτούν τους έκπληκτους κατοίκους. Εκτός λοιπόν από ιστορία και μύθο, ο Χορτιάτης διαθέτει και εικονική πραγματικότητα.
Η Σαλονικιά Σοφία Νικολαΐδου, είναι πολυδιαβασμένη και πολυβραβευμένη συγγραφέας («Απόψε δεν έχουμε φίλους» κ.α.) και καλή μας φίλη.